Strateško opredjeljenje Crne Gore da se pridruži EU otvorilo je prostor i za unutrašnje reformske zahvate, uključujući i mogućnost stvaranja povoljnije klime za uređenje pitanja koja se odnose na lokalnu samoupravu. Naime, lokalne samouprave su prošle dug put koji je ostavio svoje posljedice i kroz gubitak nadležnosti odnosno praktično svođenje na formalne vršioce određenih ovlasti koje im pripadaju po zakonima koji uređuju ovu oblast, a bez suštinske moći odlučivanja. Slabljenje snage odlučivanja lokalnih samouprava rezultiralo je i manjim povjerenjem građana u taj nivo vlasti, kao i manjom motivacijom da se bore za unaprijeđenje svog okruženja jer se dio njihovog participativnog života ugasio kroz marginalizaciju mjesnih zajednica. Ljudski resursi, finansijski okvir i dugovi, kao i specifičnosti opština dodatno usložnjavaju cjelokupnu sliku, a jedno od važnih pitanja o kojem se rijetko i nedovoljno govori je i transparentnost rada lokalnih samouprava.
Indeks transparentnosti crnogorskih opština, koji je nastao u okviru projekta Smjestimo korupciju u muzej, fokus stavlja na transparentnost i otvorenost lokalnih samouprava. Obrađene su zvanične Internet prezentacije 24 lokalne samouprave, ali i gradske opštine Golubovci, kroz šest tematskih oblasti: skupština opštine, budžet, borba protiv korupcije, dostupnost opštih informacija, javne nabavke, javne rasprave i javni konkursi. Opštine su kroz 61 postavljeni infikator mogle biti ocijenjene sa maksimalno 100 poena.
Istraživanje je pokazalo i da postoje velike razlike u pristupu lokalnih samouprava izradi sajtova i odnosu prema objavljivanju dokumenata od javnog značaja. Treba naglasiti da određeni pomak jeste napravljen u odnosu na ranije periode, pa su ovi sajtovi u 2020. vizualno i sadržajno bolji nego u prethodnim godinama kada su, kroz projekte manjeg obima, određene opštine analizirane. Njihovo pretraživanje je danas lakše i brže, a i okrenutiji su više samim građanima, uz naznaku da sadržajni dio neopravdano zaostaje za vizuelnim i tehnički dijelom.
Ideja mjerenja transparentnosti na ovaj način ima više ciljeva. Istovremeno se uspostavlja nezavisni godišnji presjek stanja, ali i daje mapa puta za unaprijeđenje dostupnosti, transparentnosi i otvorenosti lokalnih samouprava. Ukoliko to lokalne samouprave prepoznaju kao dobronamjeran napor, za očekivati je da prilikom izrade budućih izvještaja bilježimo napredak. Indeks transparentnosti crnogorskih opština nije prijatan pogled u ogledalo crnogorskim opština na što su ukazale i neke reakcije koje je Centar za građansko obrazovanje (CGO) dobio nakon što je dostavljen svim čelnim ljudima u tim opštinama. Ali, umjesto pokušaja opravdavanja nadamo se da će se u sljedećoj fazi pristupiti konkretnim koracima odnosno unaprijeđenjima konstatovanih nedostataka.
Od ukupno mogućih 100 poena, po indikatorima sprovedenog istraživanja, prosječna ocjena transparentnosti crnogorskih opština za 2019.godinu je 40.76 poena. Dvije najtransparentnije opštine – Podgorica i Bijelo Polje – imaju nešto malo manje od tri petine mogućih poena, odnosno 58 poena, a za njima slijede i opštine Tivat, Nikšić, Kotor i Plužine, dok je najlošije ocijenjena opština Gusinje sa 19 poena. Zanimljivo je ukazati da nema razlika u transparentnosti opština u kojima vlast drži vladajuća koalicija na državnom nivou i onih opštine u kojima su na vlasti partije koje su na državnom nivou opozicija. Tako je prosjek za opštine koje vodi opozicija 40.80, odnosno 40.78 poena za one u kojima je na vlasti vladajuća koalicija sa državnog nivoa. Ovo opominje da pitanje transparentnosti ostaje nisko kotirano kod razlitičih a bitnih političkih aktera, uprkos njihovim deklarativnim zalaganjima.
Posebno zabrinjava činjenica da nijedna crnogorska opština ne posjeduje podatke o pitanjima poput: kako su poimenice glasali odbornici tokom 2019, Završni račun Budžeta za 2019, izvještaj ili informaciju o broju podnijetih i procesuiranih prijava za korupciju u 2019, izvještaje o sprovođenju Plana integriteta i Lokalnog antikorupcijskog plana za 2019, naznačene termine za prijem građana kod gradonačelnika/ predsjednika opštine, izvještaje o radu lokalne samouprave za 2019, kao ni informacije o dodjeli finansijskih sredstava medijima. Ovo su i neke od ključnih informacija za procese odlučivanja, ali i za podsticaj borbi protiv korupcije u kojoj bi trebalo da učestvuju i građani a koji očito za to nisu ohrabreni od opština. Kada se doda činjenica da naše istraživanje javnog mnjenja o percepciji korupcije u Crnoj Gori ukazuje da najveći broj građana smatra da je korupcija jednako prisutna na državnom i na lokalnom nivou, kako u dijelu nerezistentnosi lokalnih službenika na koruptivne radnje tako i u dijelu uticaja partijskih veza tako gdje im nije mjesto, onda i skrivanje ovih podataka dobija novu dimenziju.
Evropeizacija crnogorskog društva već poprima obrise puta kroz lavirint, a to se reflektuje i na lokalne samouprave koje moraju prioritizirati pitanja transparentnosti i otvorenosti. To podrazumijeva primjenu postojećeg zakonskog okvira i najboljih međunarodnih praksi uz nalaze i prvog Indeksa transparentnosti koji im daje dobre smjernice kako da, zapravo, podižući nivo transparenosti obezbijede veći stepen povjerenja i podršku građana da se zajedno zalažu za veća prava samih opština a samim tim i za demokratizaciju društva odozdo. Prvi korak ne bi trebao biti težak, a počinje time što se građani kroz uvid u sajt mogu pravovremeno i kvalitetno informisati o svim pitanjima koja su im značajna i shodno potrebi reagovati ili se na druge načine uključiti. Skrivanje podataka na duge staze nikom ništa dobro ne donose, a lokalne samouprave, i pored suženih nadležnosti, ne smiju izgubiti iz vida da one postoje kako bi bile u službi građana.
O autorki:
Mira Popović je koordinatorka programa Demokratizacija i evropeizacija u Centru za građansko obrazovanje (CGO). Magistrirala je u oblasti upravnog prava na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Diplomirala je i specijalizirala na građansko-pravnom smjeru Pravnog fakulteta Univerziteta Crne Gore. Ima položen stručni ispit za rad u državnim organima.
MOD 